SOSYAL DEVLET KAVRAMI VE BİREYSEL GÖREVLER

Latince de „socius“ olarak geçen kelime, Türkçe’mize „Sosyal“ olarak yerleşmiştir.

Türkçe’mizde yeni olmayan; ancak son zamanlarda sürekli gündemde olan bu kelimenin özüne baktığımızda şu terimlerle bağdaştıklarını görürüz. Toplumda birlik, beraberlik, karşılıklı yardımlaşma, dayanışma, kimseyi yolda bırakmama. Bireylerin toplumdan beklediğini, yine şartları doğrultusunda topluma verebilmek çabasıdır.

Sosyal devlet kavramı ise; bu kavramların birleşiminin başında gelen ve kanunlarca düzenlenmiş olan bir yönetim sistemidir.

Anayasal haklarla belirlenmiş olan hakların başında gelen ilk unsurlar ise, toplumdaki eşitliğin, her alanda yaygın olarak bireylere insan onuruna yakışan bir şekilde yansımasıdır.

Sosyal devletin görevlerinin başında:

1. Çalışma hakkı ve bireylerin çalışma görevi

2. Adil ücret hakkı

3. Sosyal güvenlik hakkı

4. Konut hakkı

5. Sağlık hakkı

6. Eğitim hakkı

1) Çalışma hakkı

1982 anayasamızın 49. maddesi çalışma hakkını tanımıştır. Bu maddeye göre “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir“. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak için gerekli tedbirleri alır.

2) Adil ücret hakkı

Çalışanların insan onuruna yaraşan asgari bir yaşam seviyesine ulaşması ve adil bir ücret elde etmeleri gerekir. Anayasamızın 55’inci maddesinde bu konu düzenlenmiştir. 55’inci madde şöyle diyor:

“Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun, adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal olanaklardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır. Asgarî ücretin tespitinde ülkenin ekonomik ve sosyal durumu göz önünde bulundurulur”

3) Sosyal güvenlik hakkı

Çalışan ve yeterli ücret alan insanların, yarın yaşlılık, hastalık, sakatlık, işsizlik gibi sebeplerle çalışamayacak duruma düştüklerinde, sosyal güvenlik haklarının tanınmış ve gerçekleştirilmiş olması gerekir. Sosyal güvenlik hakkı anayasamızın 60’ıncı maddesinde yer almaktadır. “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar”. Ayrıca 61. maddede özel olarak korunması gereken kişilerden bahsedilmektedir. “Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malûl ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir. Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.”

4) Konut hakkı

Konutlarımız her birimizin yorgun bir günün arkasından çekileceğimiz, dinleneceğimiz, aile olarak beraber olacağımız yerdir. Bu nedenle, konut sorunu devletin ilk ele alması gerekenlerden birisidir.

Konut hakkı Anayasa madde 57 de açıklanmıştır. “Devlet , şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler.”

5) Sağlık hakkı

Nice insanlar vardır ki; hasta oldukları zaman Dr. Parası olmadığı için yakalandıkları hastalığın esaretinden kurtulamayarak hayatlarını kaybederler. Aile üyelerinin tedavisi için mallarını mülklerini satarak iflasın eşiğine gelenleri hepimiz biliriz. Sosyal düzenin ilklerinden birisi de; tabii ki sağlık hizmetinin olmasıdır.

Anayasamız bu hakkı 57’inci maddesinde düzenlemiştir. “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir… Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir”.

6) Eğitim hakkı

Milletlerin geleceğini yönlendiren muhakkak ki eğitimdir. Olmazsa olmazların bir parçası olan eğitim, devletin görevlerinin başında gelmelidir.

“Kimse, eğitim ve öğretim haklarından yoksun bırakılamaz… İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır… Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır”.

Buraya kadar sosyal bir devletin görevlerini sıraladık. Peki; bireysel “sosyal” olmanın görevleri nelerdir.

Burada uzun bir liste yapmanın bir anlamı olmaz diye düşünüyorum. Bir kaş cümle ile anlatılabilinir.

Sosyal bireylerin görevleri:

Vergisini kaçırmaz, zamanında öder. Sosyal dairelerden yardım alırken maddi varlığını gizleyerek yalan söylemez. Kimseyi rahatsız etmez. Aile sorumluluğunun bilincinde olarak çocuklarının iyi bir eğitim almasını, sağlıklı bir ortam içerisinde yaşamasını oluşturmak için çaba sarfeder.

Mehmet Nuri Sungur